Repudiados. Discriminados. Sinalados. Perseguidos. Finalmente encarcerados. Arrastran un estigma, manchas indelebles no seu pasado, que para moitos aínda é presente. Non parece existir para eles redención social. Só unha loita incesante contra as súas propias pantasmas. Un subterfuxio cara á liberdade. “Sempre seremos mirados como ex drogadictos e ex presos. Dá igual o tempo que leves sen consumir ou en liberdade. Nunca nolo van perdoar?”, pregúntase con acritude Víctor, 11 anos de condena por trapichear, agora en proceso de deshabituación.
Un de tantos, un entre miles, outro anónimo que pagou un alto prezo por engancharse á heroína na adolescencia. Esquecidos despois dos caóticos anos 80, cando o cabalo irrompeu sen compaixón en Vigo, sobreviven hoxe entre a indiferenza e o rexeitamento xeneralizado. Até que un de tantos, un entre miles, lles devolveu a voz que nunca tiveron ou que outros non quixeron escoitar. David Reboredo, co seu encarceramento, destapou o manto de silencio.
Sen querelo, buscando a súa propia liberdade, o seu caso puxo ao descuberto as deficiencias dun sistema que castiga con dureza o “derradeiro elo da cadea”, como recoñeceu o mesmo Tribunal Supremo. Que priva de liberdade a quen tratan de saír da súa prisión persoal. Boa parte deles sen fogar, durmindo en choupanos ou no raso, enfermos, marxinados, malviven na pobreza severa, sen diminutivos.
Unha lei inflexible que abarrota os cárceres
A causa de Reboredo é unha sentenza escrita en numerosas, demasiadas, ocasións. Historias que falan de persecución e acoso policial, dunha xustiza rigorosa e desproporcionada, denuncian quen o sofren. Unha máquina “engraxada” que sentencia e encarcera a mercé dunha lexislación inflexible, consideran os seus defensores. “Son os esquecidos do sistema penal”, apunta a letrada Esther Lora, que defende a miúdo estes casos.
Todos sinalan o artigo 368 do Código Penal como a raíz, o fondo desta problemática, o argumento xurídico que sostén a trama. A lei que castiga o tráfico de drogas, os delitos contra a saúde pública, demóstrase implacable coa venda polo miúdo entre consumidores. Unha práctica habitual, froito da necesidade. “Es un escravo da droga. Que podes facer”?, inquíreme Pablo, totalmente reinsertado dende hai seis anos tras media vida enganchado.
É un traficante aquel que intercambia ou pasa unha papelina para paliar o “desexo irreprimible de procurar a súa dose?”, cuestiónase Antón Bouzas, terapeuta, un dos homes que máis anos leva loitando contras as “patoloxías adictivas”, para que estes enfermos aspiren a unha segunda vida. A resposta é sinxela: si, na teoría, por suposto, segundo dita a realidade. As cifras falan soas.
Dos 73.000 reclusos actuais en España, máis do 70% están encarcerados por tráfico de drogas e roubos relacionados co consumo de sustancias estupefacientes. «As prisións españolas están cheas de pobres, enfermos e drogadictos. O cárcere está a converterse no único recurso asistencial e esa non é a súa función», recoñecía Mercedes Gallizo cando era secretaria xeral de Institucións Penais.
Un branco fácil para a Policía
Todo empeza na rúa, o lugar onde os empurra a súa adicción. “Chega un momento en que a túa vida se esboroa. Pérdelo todo e apártaste. Decátaste de que non formas parte da sociedade e veste durmindo nunha esquina. Prefires iso a volver a casa e seguir facéndolle dano á túa familia”, lembra Pablo. “A partir de aí empezas a vivir nunha bóla de neve. Espertas e déitaste cada día pensando en conseguir a túa dose, de onde vas sacar a ‘pasta’ para comprala”.
Obrigados a buscar a vida na rúa, atopan nos pequenos furtos e no trapicheo a única fonte de ingresos para acalar o mono. Convértense así en sospeitosos habituais das autoridades. Fichados e vixiados, son un branco fácil. Chibos expiatorios dos coñecidos como puntos quentes do tráfico de drogas.
“Sempre xustifican que os seguen para subir escalafóns, pero en realidade sempre deteñen os mesmos, os que están máis abaixo”, aclara Esther Lora. Dúas unidades son as encargadas de “limpar as rúas” de Vigo de drogodependentes. A Unidade de Drogas e Crime Organizado (Udyco) e a Unidade de Prevención e Risco (UPR), ambas as dúas da Policía Nacional.
Coñecen os seus pasos, as súas rutinas, as súas necesidades, as súas debilidades, as súas caras, os seus nomes. “A Policía búscate para sacarte do medio. Molestas. Ademais somos unha mina de ouro, cada detención suma puntos para obter un galón”, critica Pablo. “Téñeno moi fácil, non necesitan investigar, saben por onde andas e xa te están agardando”.
Identificados polo seu pasado
Case a diario son cacheados e rexistrados, en numerosas ocasións sen indicios delituosos nin de desorde pública (como marca a lei de Seguridade Cidadá 1/92), aseguran as vítimas, que acaban habitualmente cos seus ósos no calabozo de comisaría. Acumulan desta forma un longo historial policial que, aínda que non sexa imputable penalmente, mancha a súa credibilidade, inexistente case pola discriminación que sofren.
“Se sabemos que poden ter algo enriba non podemos mirar cara a outro lado. Facemos o noso traballo”, deféndese un policía de rúa que prefire manter o anonimato. Con todo, do outro lado da barreira as vítimas debuxan un escenario radicalmente oposto. “Colléronme dúas veces facendo un pase no mesmo mes, polo que fun condenado a seis anos, e eran os mesmos axentes, na denuncia consta o mesmo número de placa”, lembra Víctor.
Unha represión que denuncian, un a un, os personaxes deste relato. Todos tiveron problemas coa xustiza, sentenzas polas que pagaron no pasado, pero cuxo calvario continúa. “Había tres que me tiñan entre cella e cella. Cada vez que me vían parábanme. Mesmo despois de saír do cárcere, despois de non verme durante anos e estar limpo, seguíanme rexistrando”, engade Pablo, que só aspira agora a recuperar o tempo perdido coas súas fillas.
A pregunta ruboriza. Pode identificarse un cidadán polo seu aspecto, pola súa condición, pola súa enfermidade, polo seu pasado? “Ter mala pinta polo de agora non é delito”, advirte Lora, que denuncia que “a Policía trata de xustificar os rexistros con alertas de veciños que moitas veces non existen. Son acosados. Pero ninguén expón que sexa un ataque á súa dignidade, unha estigmatización, nin que roce a ilegalidade”.
Presuntos culpables sen posibilidade de defenderse
Detención tras detención, é cuestión de tempo que sexan levados ante a xustiza. O seu destino habitual, a temida sección quinta da Audiencia Provincial de Pontevedra, onde se xulgan os casos de tráfico de heroína, considerada como droga dura pola lexislación, castigada con prisión de tres a seis anos.
A maioría dos acusados saben que, unha vez no banco, as súas posibilidades son mínimas. Ou acceden a un acordo, para aforrar o proceso, ou este seralle imposto en sala, certifican varios avogados. “Parten condenados. A presunción de inocencia invístese no seu caso. Son presuntos culpables”, afirma taxativa Esther Lora. O proceso é un calco para todas as causas.
A Fiscalía pide para eles unha pena superior á que finalmente lles será imposta. “En case un 100% dos casos aplicaráselles nas conclusións definitivas o atenuante de consumidor, polo que os fiscais buscan ter marxe para negociar no xuízo oral. Pero no escrito de acusación nunca o aprecian. Así o xuíz sempre se move entre tres e catro anos e medio de condena”, explica a letrada.
Palabra de policía
Chega a vista oral, que moitos senten que se trata dun mero trámite. “A sentenza está feita e sempre argumentan as mesmas cuestións. Desarraigamento familiar, aínda que a teñas, que es problemático… Non vale nada do que digas. O policía declara que te viu intercambiar o que parece ser droga por diñeiro e listo. A súa palabra é definitiva”, conta Víctor con indignación.
Os seus defensores buscan desmontar no xuízo as versións policiais. Sen éxito. As lagoas no proceso pericial, que tombarían outros casos, pasan inadvertidas cando se trata de toxicómanos. “A cadea de custodia non se cumpre ás veces. En xeral, o nivel de permisividade é moi alto. Nunca van recoñecer que os perderon de vista, por exemplo”, insiste Lora. “Podo levar dez testemuñas, que non sexan consumidores, claro, porque a súa credibilidade é nula, e sempre valerá máis o que di o policía”.
As probas achegadas polos axentes demostran o grao de arbitrariedade nestes procesos, o que en argot policial se coñecen como “signos externos”: fáltanlles dentes, falan mal, están sucios… Unha das “probas definitivas” de que se dedican ao trapicheo é que porten billetes engurrados que, por extravagante que resulte, constan en sentenzas xudiciais. Argumentos que son levados a xuízo para evidenciar que son “profesionais” da venda de droga.
O testemuño, a presunción de veracidade dun axente, é suficiente. “Cando se trata de pases de droga é case imposible a absolución. A única posibilidade de defensa é demostrar que se trataba dun consumo compartido (non penado) pero é moi complicado”. O xuíz ditará sentenza de cárcere, en virtude do artigo 368 do Código Penal, na práctica totalidade dos casos. Segundo os avogados e defensores, aí radica a fonte destas penas abusivas.
Despenalizar a venda polo miúdo entre consumidores
A reforma de 2010, acollida con entusiasmo polos xuristas, converteuse na práctica en papel mollado. A cláusula ía destinada a evitar “o rigor da norma no tráfico ao pormenor con fins de autofinanciamento, nos que o drogadicto se vexa compelido á venda ilegal, apremado pola urxencia da súa necesidade”, en palabras de Fernando Sequeros Sazatornil, fiscal do Supremo.
En Pontevedra, este tipo atenuado, facultade discrecional do maxistrado, apenas se viu reflectido na realidade. «Os xuíces non se poden pechar en interpretacións rigorosas e maximalistas da lei. Se non, ten que recorrerse ao indulto para facer xustiza», comenta Guillermo Presa, avogado entre outros de David Reboredo.
Por este motivo, o programa grupo de autoapoio Imán-Cedro, con Antón Bouzas como coordinador e apoiado por un equipo de xuristas, busca unha reforma en profundidade da norma. O borrador que elaboraron pide que “se despenalice, deixando fose de todo castigo, a venda, entrega, intercambio de calquera droga en pequenas cantidades entre consumidores”.
Unha ambición que se atopa con serios obstáculos. A proposta foi transmitida nunha reunión a porta pechada (á que tiven acceso) co portavoz da Comisión de Xustiza do Goberno, Jaime de Olano, xunto con outros deputados e membros do PP. Estas foron algunhas das súas respostas: “Non é fácil, é un tema delicado”, “a recente reforma xa recolle as vosas ideas”, “pode servir de coladeiro a quen se dedica ao tráfico”, “en materia de drogas equiparámonos ás directivas europeas”…
O cárcere, un obstáculo para o seu proceso terapéutico
A pesar diso, terapeutas e avogados insisten nos seus argumentos. Primeiro, que con estas condutas non existe unha verdadeira lesión ou ataque á saúde pública, nin tampouco cara á persoa receptora, pois coa entrega conséguese aplacar un síntoma da enfermidade. E, especialmente, que castigar con prisión os consumidores trunca os procesos terapéuticos.
Un longo e custoso camiño para eles, pero a única posibilidade real de reinsertarse, obxectivo principal da prisión, tal e como se recolle no artigo 25.2 da Constitución. E é que só o 20% dos presos recibe tratamento para a desintoxicación en España, segundo cifras da Fundación Atenea, cando o 80% deles ingresa en prisión sendo consumidor.
Non se trata dunha petición nova, pois existen estudos que o corroboran. Por exemplo en Francia, onde terapeutas e xuristas traballan dende hai 30 anos para atopar un equilibrio. Os avogados José Luís Custa e Isidoro Branco van máis aló. Nun traballo titulado É imposible a normalización da droga? aseguran que a criminalización e persecución dos consumidores “non reduce o consumo ilegal e que o esforzo estatal debería dirixirse a mellorar o tratamento destas vítimas dunha política represiva”.
Unha oportunidade a cambio de abstinencia
A xustiza ignora as súas responsabilidades e aplica a lei na súa versión máis punitiva. No entanto, cando se trata da primeira condena, os maxistrados adoitan “darlles unha oportunidade” aos drogodependentes deixando en suspenso a súa entrada en prisión. Con dúas condicións: que non reincidan e que estean baixo tratamento, o que en realidade se interpreta erroneamente como manterse abstinente. Se lles detectan máis dun consumo durante varios anos, dítase un auto de revogación inmediato e a súa entrada en prisión é inapelable.
O que viría ser de facto unha pena por consumir, que non está castigada na lexislación. Os condenados deben someterse a exames forenses de pelo cada tres ou seis meses, mentres que os informes semanais dos centros de drogodependencia “só se admiten cando son positivos”, conta Lora, “porque os xuíces cren que tratan de enganalos e ocultar as recaídas”. Víctor confírmao. ”Podes ter decenas de resultados limpos que como teñas un positivo estás fodido”.
Recaídas que forman parte da súa adicción. “Os consumos casuais non significan que os pacientes volvan á súa situación inicial, xa non sofren a síndrome de abstinencia, en moitos casos reafirma a súa determinación para abandonar as drogas”, explica Antón Bouzas. Un momento de debilidade, un tropezo, que non supón unha volta ao pasado. Pero os xuíces non o aceptan.
“Dinche, oe, algúns conseguen manterse abstinentes, non é imposible”, lembra a avogada. Recoñece ademais que o argumento estrela entre os maxistrados e fiscais é “xa estou farto, deille miles de oportunidades e non as aproveita, está sempre aquí”. Ao que se unen os prexuízos máis estendidos: “molestan, son pobres, maleducados, non van saír nunca”.
Con todo, Lora recoñece que “canto máis reincidente es, máis anos levas consumindo, é directamente proporcional”. Os datos son novamente esclarecedores. Oito de cada dez persoas que ingresaron no cárcere con entre 20 e 30 anos volveran facelo como mínimo catro veces máis ao longo da súa vida. Unha porta xiratoria que os exclúe da sociedade.
Eles non se lamentan, pero unha vez que falan, fano coma se levaran toda unha vida calados. E non viven alleos á actualidade. “Ves que hai unha chea de corruptos que non van ao cárcere, que pillan narcos cunha chea de toneladas, ou que son amigos de políticos, pero pagan e non entran”, lembra algún cada xoves na reunión semanal de terapia do grupo Imán, onde participa tamén Reboredo.
E despois que?
“Saes e veste tirado na rúa, perdiches a túa familia, os teus fillos, os teus amigos, todo. Non tes diñeiro, nin casa, nin un lugar onde ir. Atópaste perdido. Como empezas de novo, como te levantas?”, pregúntase Pablo. Cando saen de prisión, o mundo cáelles enriba. Sen recursos, sen traballo e co peso do seu pasado ao lombo, a maioría terán que agardar dous meses para cobrar o subsidio para ex convictos, algo máis de 400 euros. As súas alternativas redúcense.
Ou volver á rúa, durmir nun caixeiro ou pedir refuxio no único albergue municipal, de 28 prazas, onde poden pasar dez días. Cando chega a noite número once deberán marchar, aínda que haxa camas libres, e agardar dez días. Os centros privados de drogodependencia ofrécenlles outra saída provisional, pisos de acollida, onde lles cobran parte dos seus poucos recursos para custear a estancia.
“Se tes que pensar onde durmir, comer, non tes onde dar unha ducha… Como imos atopar traballo?”, cuestiónase preocupado Miguel. Moitos senten que a realidade os empurra a cometer vellos erros. Outros sofren ademais as secuelas físicas da drogadicción, coma o VIH ou a hepatite.
“A reinserción real, saír da pobreza severa e cubrir as súas necesidades básicas segue sendo unha materia pendente na definitiva rehabilitación das persoas con patoloxías adictivas”, explica Antón Bouzas. O seu problema moitas veces xa non é a droga, que deixaron atrás, senón as súas consecuencias. Fracaso escolar, familias que claudican, falta experiencia laboral, os anos en branco por cárcere. Que facer?, pregúntanse.
Un círculo vicioso. A maioría confésanse nunha rúa sen saída, coma se a súa loita para liberarse das drogas, coma se o seu paso por prisión, coma se media vida na rúa, coa morte axexando a diario, co recordo dos horrores, dos caidos, dos que xa non están, dos que non estarán ou os que están tan enfermos que apenas durarán… non servise para nada. A historia de David Reboredo é só a cara coñecida de miles de sen nome.
—
Fonte: http://praza.com/movementos-sociais/4118/a-maquina-de-encarcerar-milleiros-de-david-reboredo/